Oι σημειώσεις που γίνονται κείμενο: Ο Σπητέρης για την έκθεση Βαλσαμάκη στον Ζυγό το 1957

Ανοίγοντας τους φακέλους του Αρχείου Τώνη Π. Σπητέρη, ανάμεσα στα χειρόγραφα, τα βιογραφικά σημειώματα, τις αποδελτιώσεις, τα έντυπα εκθέσεων και τα αποκόμματα που συγκέντρωσε για τον σπουδαίο Έλληνα κεραμίστα Πάνο Βαλσαμάκη, ξεχωρίσαμε ένα μοναδικό τεκμήριο κριτικής. Πάνω στον κατάλογο της ατομικής έκθεσης κεραμικής του Πάνου Βαλσαμάκη στην γκαλερί «Ζυγός» τον Μάρτιο του 1957 διακρίναμε σημειωμένες με φράσεις σύντομες και κοφτές τις εντυπώσεις του από την έκθεση:

… βερνίκια θαυμάσια …παρουσίαση πρωτότυπη …απλότητα – αφαίρεση ακόμη και στο υλικό
… χρήσιμες φόρμες, πιάτα, πιατέλες, ζαχαριέρα, δοχεία διάφορα
… πανήγυρι χρωμάτων …χαράξεις σχεδίων …Επιτυχή ευρήματα με απλά μέσα. Μιλάει μονάχα υλικό 
… Να τονιστεί ο τεχνίτης
… Μέσα στο θόρυβο και την οχλαγωγία που διέπουν την καλλιτεχνική παραγωγή ο Β. αποτελεί μία σπάνια περίπτωση ήθους, τιμιότητας και καλλιτεχνικού ασκητισμού.

Στην κριτική που δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Ελευθερία» την Παρασκευή 8 Μαρτίου 1957 ο Τώνης Σπητέρης γράφει μεταξύ άλλων:
«Αναπόσπαστα δεμένος με την άργιλο και τη φωτιά, (ο Βαλσαμάκης) χρόνια τώρα πασχίζει να βρει λύσεις τεχνικές και φόρμες πρωτότυπες ξεκινώντας από τα ίδια τα στοιχεία που του προσφέρουν τα υλικά και η παράδοση, μαζί με την πείρα που απέκτησε πάνω στη δουλειά, τις γνώσεις και το σύγχρονο όραμα που του έδωσε η Δύση. (…)
Στην εργασία του Βαλσαμάκη η πλαστική έρευνα μπαίνει δε δεύτερη μοίρα χωρίς να εννοώ με αυτό ότι δεν υπάρχει. Αρκεί να παρατηρήσει κανείς τις αρμονικές αναλογίες σ’ ορισμένες κούπες ή πιατέλες, τα στυλιζαρισμένα ζώα ή τη γοργόνα, με τους στρογγυλεμένους όγκους, τα κυματοειδή περάσματα των επιφανειών που μοιάζουν σαν χάδι, τα χυτά σχήματα στα βάζα, για να διαπιστώσει πόσο έντονα αισθάνεται την πλαστικότητα των αντικειμένων που πλάθει. (…)

Χειρίζεται τα χώματα και τη ζύμη, τα χρώματα και το ψήσιμό τους με απόλυτη γνώση και συνείδηση των αποτελεσμάτων κατορθώνοντας να βγάλει από το φούρνο αψεγάδιαστα αντικείμενα που κατέχουν την ομορφιά μέσα τους. Μιλούν στο μάτι με την κρυστάλλινη διαύγεια των βερνικιών, με την πολύχρωμη επιδερμίδα που δημιουργεί ο συνταιριασμός διαφόρων επιχρισμάτων που έχει λιώσει η φωτιά. Το κοσμογονικό αυτό στοιχείο σημειώνει το πέρασμά του, με λαμπερές ανταύγειες και λάμψεις, με σταματήματα και κηλίδες, που ιστορούν την πράξη της μετουσίωσης του άψυχου μεταλλικού στοιχείου σε ζωντανή και παλλόμενη ύλη. (…)

Η έκθεση του Βαλσαμάκη, που συνδυάζει την καλή τεχνική με την άρτια ποιοτική επίδοση θα έπρεπε να γίνει δίδαγμα και παράδειγμα και είναι κρίμα πως σ’ έναν τόπο σαν το δικό μας δεν υπάρχει ένα οποιοδήποτε ίδρυμα που θα του παρείχε τη δυνατότητα να μεταβιβάσει και στους νεότερους την πολύχρονη πείρα και τις γνώσεις του. 

ΤΩΝΗΣ Π. ΣΠΗΤΕΡΗΣ»

Αντωνία Ρουμπή
Αρχεία Ιστορίας και Τέχνης,
Τελλόγλειο Ίδρυμα Τεχνών, ΑΠΘ