Το Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών (Ίδρυμα Μ. Τριανταφυλλίδη) του Α.Π.Θ., στο πλαίσιο των ετήσιων διεθνών συνεδρίων για τη διαχρονική και διατοπική μελέτη της ελληνικής, διοργανώνει το «2ο Διεθνές Συνέδριο για τις Γλωσσικές Επαφές στα Βαλκάνια και στη Μικρά Ασία» στις 8, 9 και 10 Νοεμβρίου 2019, στη Θεσσαλονίκη. Στόχος του Συνεδρίου είναι να εξετάσει τις γλωσσικές επαφές στα Βαλκάνια και στη Μ. Ασία, με επίκεντρο κυρίως τις σχέσεις της ελληνικής με άλλες γλώσσες στις περιοχές αυτές.

Στο Συνέδριο έχουν προσκληθεί ως κύριοι ομιλητές οι καθηγητές Petya Assenova (University of Sofia) και Bernt Brendemoen (Universitetet i Oslo), κορυφαίοι μελετητές ζητημάτων που σχετίζονται με τις Γλωσσικές Επαφές στις περιοχές που αποτελούν το αντικείμενο του Συνεδρίου. Επίσης, θα συμμετάσχουν ερευνητές με διεθνή αναγνώριση και διακεκριμένη προσφορά στον χώρο αυτό, όπως οι Ronelle Alexander (University of California, Berkeley), Virginia Hill (University of New Brunswick), Mark Janse (University of Ghent),  Matthias Kappler (Università Ca’Foscari, Venezia), Ελένη Καραντζόλα (Πανεπιστήμιο Αιγαίου, Ρόδος), Αγγελική Ράλλη (Πανεπιστήμιο Πατρών), Helmut Schaller (Universität Marburg) κ.ά.

Στο πλαίσιο του Συνεδρίου προγραμματίζουμε τη διοργάνωση ενός workshop με θέμα “Ελληνική και ελληνικές διάλεκτοι στον ελληνισμό της διασποράς”.

Όπως γράφαμε και στην Πρόσκληση του 1ου Συνεδρίου (2016), η απόφαση να διοργανώσουμε ένα συνέδριο αφιερωμένο στις γλωσσικές επαφές στα Βαλκάνια και στη Μ. Ασία οφείλεται στη διαπίστωση ότι οι εργασίες που ερευνούν τις επαφές στις δύο περιοχές συνήθως κινούνται ανεξάρτητα και χωρίς να επωφελούνται αμοιβαία από τα συμπεράσματα και τα επιτεύγματα των ερευνών στην καθεμιά από αυτές, αν και οι δύο βασικές γλώσσες επαφής είναι οι ίδιες (ελληνική και τουρκική) και το ιστορικό πλαίσιο είναι σε σημαντικό βαθμό ενιαίο. Απώτερος στόχος του συνεδρίου ήταν η αποκατάσταση ενός γόνιμου διαλόγου ανάμεσα στην έρευνα που αφορά τις γλωσσικές επαφές στα Βαλκάνια και στην αντίστοιχη που αφορά τη Μ. Ασία. Από την άποψη αυτή οι ανακοινώσεις μπορούν να ενταχθούν σε τρεις κατηγορίες: (α) αυτές που αφορούν τα Βαλκάνια, (β) αυτές που αφορούν τη Μ. Ασία, και (γ) αυτές που αφορούν τη συγκριτική εξέταση των δεδομένων των δύο χώρων.

Στις θεματικές περιοχές του Συνεδρίου εντάσσονται μεταξύ άλλων: (1) θεωρητικά προβλήματα γλωσσικών επαφών, (2) γλωσσικές επαφές και διαλεκτολογία, (3) γλωσσικές επαφές και ετυμολογία, (4) γλωσσικές επαφές και τυπολογία, (5) γλωσσικές επαφές και φιλολογία. Εξετάζονται ζητήματα που αφορούν όλα τα επίπεδα της γλωσσικής ανάλυσης που επηρεάζονται ή καθορίζονται από τις γλωσσικές επαφές (φωνολογία, μορφολογία, σύνταξη, λεξιλόγιο κτλ.).

Στο πλαίσιο των (γεω)τυπολογικών μελετών τα Βαλκάνια μας προσφέρουν το κλασικό παράδειγμα γλωσσικής ένωσης, τη Βαλκανική Γλωσσική Ένωση (balkan Sprachbund). Η νεότερη έρευνα τεκμηρίωσε την ύπαρξη μιας εξίσου σημαντικής γλωσσικής ένωσης στον μικρασιατικό χώρο, την Ανατολιακή Γλωσσική Ένωση (anatolian Sprachbund). Η μελέτη των προβλημάτων της αναμένεται να διευρύνει τις θεωρητικές αναζητήσεις για τον συχνά αμφισβητούμενο όρο Sprachbund και να συμβάλει ουσιαστικά στην κατανόηση του γλωσσικού τοπίου στη Μ. Ασία. Η σύγκριση μεταξύ των δύο αυτών γλωσσικών ενώσεων, που η καθεμιά τους έχει διαφορετικά βασικά χαρακτηριστικά, δείχνει ανάγλυφα ότι οι δύο περιοχές, παρά τις αναμφισβήτητες ομοιότητες μεταξύ τους, παρουσιάζουν επίσης σημαντικές διαφορές, που δεν αντικατοπτρίζονται μόνο στα γλωσσολογικά ισόγλωσσα αλλά και στα πολιτισμικά. Από την άποψη αυτή, ο συμπλεκτικός σύνδεσμος «και», που ενώνει τα Βαλκάνια και τη Μ. Ασία στον τίτλο του συνεδρίου δεν λειτουργεί απλώς αθροιστικά, αλλά και αντιπαραθετικά.

Το αίτημα για διαχρονική εξέταση των γλωσσικών επαφών δηλώνεται με την πρόταση για συνεξέταση των σχετικών προβλημάτων σε τρεις περιόδους, την αρχαία, τη μεσαιωνική και τη νεότερη. Η εξέταση αυτή, πέρα από την ανάδειξη του ιστορικού βάθους και του διατοπικού εύρους των επαφών, αποσκοπεί: (1) στην επισήμανση των ομοιοτήτων αλλά και των ιδιαιτεροτήτων των φαινομένων που οφείλονται σε γλωσσικές επαφές σε κάθε περίοδο, (2) στη συγκριτική εξέταση των επαφών δύο γλωσσών ή διαλέκτων σε διαφορετικές περιόδους στις δύο περιοχές, (3) στην ανίχνευση γλωσσικών ενώσεων στα Βαλκάνια και στη Μ. Ασία (ή την επανεξέταση παλαιότερων προτάσεων για πιθανές γλωσσικές ενώσεις) επίσης κατά την αρχαιότητα, και τη σύγκρισή τους με τις αντίστοιχες ενώσεις των νεοτέρων περιόδων.

Το συνέδριο αυτό είναι το πέμπτο στη σειρά των ετήσιων διεθνών συνεδρίων για τη διαχρονική και διατοπική μελέτη της ελληνικής γλώσσας, που διοργανώνονται από το Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών και είναι αφιερωμένα εναλλάξ: (α) στην ετυμολογία της ελληνικής (2015, 2018), (β) στις γλωσσικές επαφές στα Βαλκάνια και στη Μικρά Ασία (2016), και (γ) στην Κοινή, στις κοινές και στη διαμόρφωση της κοινής νεοελληνικής (2017).